Atherosclerose is in de Westerse samenleving een steeds groter wordende bedreiging voor onze gezondheid. Maar wat is het nu precies, en wat zijn de oorzaken? Is het te genezen? Wat kun je er zelf aan doen met voeding en leefstijl? Dat zijn de thema’s die ik in dit blog met je wil bespreken.
Wat is atherosclerose?
Letterlijk betekent atherosclerose ‘het hard worden van de vaten’. Gezonde slagaders zijn elastisch. Ze kunnen wijder worden of vernauwen wanneer dat nodig is. Bij atherosclerose verharden de wanden van de slagaders geleidelijk aan. Door de geleidelijke verharding worden de bloedvaten minder flexibel en kunnen ze zich steeds moeilijker aan aanpassen. Je hoort ook wel de term arteriosclerose. Deze woorden worden door elkaar gebruikt, al is er een klein verschil. Bij arteriosclerose is er verharding van de bloedvatwanden, maar bij atherosclerose zijn die (al verharde) wanden ook vernauwd. Aan de vernauwing gaat dus altijd verharding vooraf. De vernauwing van de bloedvaten wordt veroorzaakt door afzetting van vetdeeltjes, een plaque, aan de bloedvatwanden. Later kan calcium zich ophopen in deze plaque.
Is atherosclerose hetzelfde als aderverkalking?
Vanwege die ophoping van kalk hoor je ook wel eens de term aderverkalking. Eigenlijk is dit geen correct synoniem voor atherosclerose omdat er al van alles aan de hand is in de slagaders voordat calcium neerslaat en er dus verkalking optreedt. Vroeger werd vaak het begrip aderverkalking gebruikt, waarmee dan dementie werd bedoeld. Tegenwoordig hoor je dat niet meer zo. Aderverkalking is wat anders dan dementie. Wél zijn er verbanden tussen atherosclerose en dementie. Als de slagaders in de hersenen vernauwd raken, kunnen er grotere of kleinere infarcten ontstaan met beschadiging van de hersenen. Dit kan tot (vasculaire) dementie leiden.
Wat zijn de symptomen van atherosclerose?
Atherosclerose ontstaat in een sluipend, langzaam proces. In het begin merk je er niks van. Het proces kan lang doorgaan zonder dat je er last van hebt. Pas als de bloedvaten zo vernauwd zijn dat er minder bloed door kan, krijg je klachten. Bijvoorbeeld pijn op de borst door vernauwing van de kransslagaders of pijn in de benen bij het lopen door vernauwing van de beenslagaders. Hoe belangrijker de slagaders waarin de plaques zich bevinden zijn, hoe ernstiger de symptomen. Vorming van plaque kan optreden in alle slagaders, komt vaker voor in splitsingen en bochten. Deze bevinden zich voornamelijk in de halsslagaders, kransslagaders van het hart en aftakkingen daarvan. Ook blijkt plaque zich makkelijker te vormen op plekken met veel stilstand van de bloedstroom, zoals de kleinere slagaders. Hierin is minder doorstroming van bloed. Een voorbeeld daarvan zijn de kransslagaders.
Wat zijn de gevolgen van atherosclerose?
Atherosclerose kan zeer ernstige gevolgen hebben. Ik noem er enkele.
- De gevolgen van atherosclerose zijn afhankelijk van de plek in het lichaam waar het ontstaat. Als bijvoorbeeld de kransslagaders vernauwd zijn, kun je een hartaanval krijgen. Zit het probleem in de hersenen, dan zal het een herseninfarct of TIA kunnen veroorzaken. Een ander, veel voorkomend gevolg is ‘etalagebenen’. Bij inspanning komt er door de vernauwing te weinig zuurstof in je benen. Omdat de pijn zakt als je even stilstaat, is er de naam etalagebenen aan gegeven.
- Een ander probleem bij atherosclerose is dat het bloed in contact kan komen met de inhoud van de plaque. Hierdoor stolt het bloed. Het bloedstolsel dat ontstaat kan de slagader geheel of gedeeltelijk afsluiten. Ook kan er een stolsel afbreken. Dit heet een embolie. Het kan verder meegevoerd worden in de bloedstroom en verderop een bloedvat afsluiten. Plaques bestaan voornamelijk uit de vettige stof LDL-cholesterol. Ook andere cellen zoals spiercellen, dode cellen en calciumzouten kunnen bestanddelen zijn van plaque.
- Ook kan de plaque onderdeel zijn van een verzwakking van de slagaderwand. Hierdoor ontstaat een uitstulping in een slagader, een aneurysma. Wanneer een aneurysma scheurt, veroorzaakt dit levensgevaarlijke bloedingen.
Hoe weet je of je atherosclerose hebt?
Als een arts vermoedt dat je atherosclerose hebt of dit wil uitsluiten, kunnen er verschillende onderzoeken gedaan worden. Allereerst zal de arts eventuele klachten uitvragen en lichamelijk onderzoek doen. Aanvullend kan de arts andere onderzoeken aanvragen, o.a.:
- De bloedstroom in beeld brengen: bijvoorbeeld röntgenonderzoeken (CT of MRI) en echo-onderzoeken.
- Bloeddrukvergelijking: De arts meet de bloeddruk in de enkels en de armen. Als er grote verschillen zijn is mogelijk sprake van een vernauwing.
- Bij een hartkatheterisatie worden röntgenfoto’s met contrastvloeistof gemaakt. Zo kunnen vernauwingen en blokkades opgespoord worden.
- ECG (hartfilmpje)
- Bloedonderzoek naar (voor) tekenen van atherosclerose. Vaak wordt dan ook gekeken naar cholesterol. De rol van cholesterol bespreek ik verderop.
Wat is de reden dat er plaque ophoopt in de slagaders?
Er gebeurt in het lichaam niets voor niets. De afzetting van de vettige stoffen is eigenlijk een beschermingsmechanisme van het lichaam. Als er beschadigingen zijn aan de vaatwanden komt de plaque erop om die beschadigingen te repareren, te ‘plamuren’. De vraag is dus waarom de vaatwanden beschadigd raken.
Wat is de hoofdoorzaak van atherosclerose?
Het is inmiddels wel duidelijk dat atherosclerose een leefstijlziekte is. Zoals bij heel veel van de ‘moderne’ ziektebeelden is laaggradige ontsteking ten gevolge van de Westerse leefstijl en het eetpatroon de belangrijkste oorzaak van o.a. beschadigingen aan de vaatwanden. Hoe langer je een ongezonde leefstijl en eetpatroon volgt, hoe groter de schade doorgaans is.
Wat is een laaggradige ontsteking?
Bij een ‘gewone’ ontsteking dooft de ontsteking weer uit als een infectie bestreden is. Bij een laaggradige ontsteking ontstaat er geen koorts maar is het immuunsysteem wel continu actief. Dit kan vele gevolgen hebben. Laaggradige ontstekingen kosten heel veel energie. Het immuunsysteem krijgt voorrang als het gaat om energie. Dat leidt ertoe dat elders in het lichaam problemen ontstaan, zoals vermoeidheid, stemmingswisselingen of depressie, moeite met afvallen, slaapproblemen en ook hart- en vaatziekten zoals atherosclerose, hoge bloeddruk, beroerte en hartfalen. Laaggradige ontstekingen zijn oorzaak nummer 1 van heel veel chronische (moderne) ziektebeelden.
Welke rol speelt cholesterol in het ontstaan van atherosclerose?
Vaak krijgt cholesterol de schuld van atherosclerose. Dit komt doordat er bij atherosclerose vaak een – naar de door artsen gehanteerde standaarden – te hoog cholesterolgehalte gemeten wordt. Ik noemde al dat de plaques deels bestaan uit LDL-cholesterol. Vandaar dat cholesterol in verband gebracht wordt met atherosclerose. Maar als we kijken hoe het komt dat er ‘teveel’ cholesterol in het bloed zit, komen we tot een andere conclusie. Veel LDL-cholesterol in het bloed is het gevolg van processen die plaatsvinden ná beschadiging van de bloedvatwanden. Het lichaam maakt dan extra cholesterol en andere vetachtige stoffen aan om de beschadigingen te ‘plamuren’. Cholesterol is dus niet de oorzaak, maar symptoom! Statines, die voorgeschreven worden als je een ‘te hoge’ cholesterolwaarde hebt, zijn daarmee slechts symptoombestrijding. Ze hebben zelfs vaak nare bijwerkingen zowel op korte als langere termijn. Overigens is er op de manier van vaststellen van de normaalwaarden van cholesterol nogal wat af te dingen. De normaalwaarden zijn steeds krapper geworden onder invloed van de farmaceutische industrie. Bovendien gaat het nooit om één enkele waarde, maar om de verschillende soorten cholesterol én triglyceriden en de onderlinge verhoudingen, samen met o.a. bloeddrukwaarden. Daarbij zijn er ook onderzoeken die erop wijzen dat hogere cholesterolwaarden bij een gezond voedings- en leefpatroon wellicht gezonder zijn dan lage waarden. Ga echter nooit op eigen initiatief stoppen met statines maar ga in gesprek met je arts. In dit blog kun je nog meer lezen over cholesterol: https://www.deeetlijn.nl/cholesterol-vijf-redenen-om-het-je-vriend-te-noemen/
Welke risicofactoren zijn er voor het ontstaan van atherosclerose?
In onze Westerse leefstijl en ons eetpatroon zitten vele risicofactoren voor het ontstaan van laaggradige ontstekingen. Dit alles zorgt voor een aantal risicofactoren voor atherosclerose. Ik noem de belangrijkste:
- Verhoogde bloeddruk zorgt voor extra druk op de bloedvatwanden, wat tot schade kan leiden.
- Schommelende bloedsuikerspiegel, insulineresistentie en diabetes spelen een belangrijke rol in het ontstaan van laaggradige ontstekingen.
- Gebrek aan lichaamsbeweging: beweging zorgt o.a. voor een betere verhouding van de bloedvetten.
- Roken is één van de grootste veroorzakers van schade aan de bloedvatwanden. Nicotine vernauwt de bloedvaten en beschadigt de bloedvatwand. Deze wordt ruwer waardoor vetten, zoals cholesterol, zich hier gemakkelijk op vast kunnen zetten, waardoor aanslibbing ontstaat.
- Alcoholgebruik
- Leeftijd: naarmate je ouder wordt, neemt de kans op atherosclerose toe.
- Ongezonde voeding (suiker, bewerkte voeding, slechte vetten)
- Overgewicht leidt vaak tot verhoogde bloeddruk en is een risicofactor voor diabetes en laaggradige ontstekingen, omdat vetweefsel ontstekingsgevoelig is.
- Slaapapneu: Onbehandelde slaapapneu verhoogt de kans op een verhoogde bloeddruk, diabetes, een hartaanval of een beroerte.
- Luchtvervuiling geeft ook meer risico op beschadiging van de vaatwanden.
- Overmatige stress is vergroot daardoor ook de kans op laaggradige ontstekingen.
- Genetische aanleg. In sommige families komt atherosclerose meer voor. Voeding en leefstijl zijn van grote invloed bij het al dan niet tot uiting komen van de genetische aanleg.
Wat kan de dokter doen aan atherosclerose?
Als er atherosclerose vastgesteld is, zijn er verschillende behandelingen mogelijk. De atherosclerose geneest daardoor niet, maar het proces kan wel vertraagd worden. De volgende mogelijkheden zijn er:
- Medicijnen. Bedenk wel dat medicatie voor chronische aandoeningen vrijwel altijd symptoombestrijding is en op korte en/of lange termijn vervelende bijwerkingen kan hebben. Ga echter nooit zelf experimenteren met medicatie, maar ga in gesprek met je arts. De volgende soorten medicijnen kunnen worden voorgeschreven bij atherosclerose:
– Tegen hoog cholesterol in het bloed (statines).
– Ook bloedverdunners worden vaak voorgeschreven. Doel daarvan is dat het bloed beter door de vernauwde vaten kan stromen.
– Als er verhoogde bloeddruk is, krijg je bloeddrukverlagende medicijnen of plaspillen. - Wanneer er al vernauwingen zijn, zijn er operaties die de bloedvaten weer ‘ontstoppen’ (dotteren) of een omleiding maken om de vernauwde plek heen (bypass).
- Het oplossen van stolsels (trombolyse).
- Soms kan de plaque verwijderd worden tijdens een operatie.
- Gezondere leefstijl en eetpatroon.
Wat kun je zelf doen met voeding en leefstijl om atherosclerose te voorkomen?
Uiteraard is voorkomen beter dan genezen. Gelukkig kun je zelf ook heel veel doen met voeding en leefstijl om atherosclerose te voorkomen of in ieder geval de kans sterk te verkleinen. Er is zelfs verbetering mogelijk in de conditie van de bloedvaten door een gezond eet- en leefpatroon. Met de EetLijn Methode als totaal pakket voor voeding en leefstijl zit je wat dat betreft goed. Ik noem enkele belangrijke punten.
- Voldoende lichaamsbeweging. Vergeet hierbij de krachttraining niet.
- Zorg voor een gezond gewicht.
- Eet koolhydraatbewust.
- Neem gezonde vetten, zoals avocado’s, noten, olijfolie, vette vis, walnoten en zaden.
- Zorg voor ruime hoeveelheid vezels uit groenten, zaden, noten en fruit.
- Eet pure, onbewerkte voeding.
- Eet niet te vaak op een dag: iedere keer dat je iets eet, lokt dit een reactie van het immuunsysteem.
- Besteed bewust aandacht aan ontspanning, stress reductie en – beheersing.
- Stop met roken en alcoholgebruik.
Welke supplementen?
Er zijn ook supplementen die kunnen helpen om atherosclerose te voorkomen. Deze zijn ondersteunend aan een gezonde leefstijl. Je kunt hierbij denken aan:
- Omega 3 als ontstekingsremmer
- Vitamine D3
- Kurkuma (cucurmine) als supplement
Atherosclerose is en blijft een ernstige aandoening. Als je ermee te maken hebt, weet je hoe bedreigend dat kan voelen. Maar gelukkig is het nooit te laat om met gezonde voeding te starten. Als je er niet mee te maken hebt, is er alle reden om met een gezond voedings- en leefpatroon er alles aan te doen om atherosclerose te voorkomen. Kun je daarbij wel wat steun gebruiken? Dan kan de EetLijn Methode je helpen. Wil je daarover meer weten? Stuur dan een mailtje naar nettie.bom@deeetlijn.nl en ik zoek dan een coach bij jou in de buurt.
