Stamppot in je koolhydraatbewuste leefstijl? Met 12 tips hoe je dat met een gerust hart kunt doen!

Stamppot: is dat typische winterkost die niet past in een koolhydraatbewuste leefstijl? Dat is nog maar de vraag. In dit blog vertel ik je meer over de voors en tegens van de traditionele stamppot. Natuurlijk geef ik je ook heel veel ideeën om te genieten van een heerlijke stamppot.

Wat is stamppot van oudsher en hoe maak je het klaar?

We kennen stamppot vooral van de traditionele boerenkool- en zuurkoolstamppot. Het is een goedkoop, eenvoudig en snel eenpansgerecht. De basis is een mengsel van aardappelen waar groente erdoorheen gestampt is met een speciale aardappelstamper. Hier wordt dan boter (of ander vet), zout en peper doorheen gemengd. Soms zitten er ook nog uitgebakken spekjes in. Meestal krijg je er rookworst of een gehaktbal bij. En natuurlijk ‘jus in een kuiltje’. Een andere manier van bereiden is het apart koken van de ingrediënten en pas later stampen. Soms worden de verschillende onderdelen zelfs pas op het bord door elkaar gemengd. In ieder geval kun je het beste kruimige aardappels gebruiken. Dat stampt een stuk makkelijker.

Waar komt de stamppot vandaan?

Er bestaan verschillende theorieën over het ontstaan van de traditionele stamppot. De bekendste is dat het ‘per ongeluk’ overgenomen is van de Spanjaarden in 1574. In de nacht van 2 op 3 oktober lieten zij, bij Leidens ontzet, een pot achter waar wortelen, uien, pastinaak en vlees in zat. Dat hebben de Leidenaren gekookt en door elkaar geroerd tot de nog steeds bekende hutspot. Waarschijnlijk is dit niet de oorsprong van stamppotten zoals wij die nu kennen, maar gewoon een eenpansgerecht. De aardappel was toen ook nog helemaal niet bekend in Nederland.

Introductie van de aardappel

Zo komen we bij de andere theorie. De aardappel is door de Spanjaarden meegenomen uit hun toenmalige kolonie Perú. In de 16^e eeuw is de aardappel door hen ook in Nederland geïntroduceerd. Maar in eerste instantie was de aardappel hier helemaal geen populair product. De Nederlanders vonden het niet lekker smaken en wisten ook niet hoe ze de aardappel konden gebruiken. Pas in de 18^e eeuw werd de aardappel in Nederland populair. Vincent van Gogh heeft er een schilderij van gemaakt dat tot op de dag van vandaag beroemd is: De aardappeleters. Uit dat schilderij kunnen we afleiden dat de aardappel vooral een goedkoop voedingsmiddel was voor minder bedeelden. Zo deden de stamppotten hun intrede: stevige, goedkope voeding. Pas in de 20^e eeuw werd de aardappelstamppot echt populair. Wie het precies bedacht heeft, is onbekend.

Waar en wanneer wordt stamppot gegeten?

In Friesland, Groningen en Drenthe wordt het meeste stamppot gegeten. Toch is stamppot niet een puur Hollandse traditie. Ook in België is het bekend. Het heet dan stoemp. In Duitsland is stamppot bekend in het Rijnland. Stamppot is traditioneel winterkost. De combinatie van aardappelen met worst of spek leverde veel extra energie. Het hielp de mensen zo om door een laagje extra vet zichzelf warm te houden. Bovendien zorgde het voor de energie die nodig was om in de zomer zwaar werk op het land te verrichten. Die redenen om juist ’s winters stamppot te eten zijn er niet meer. Veel zwaar werk is overgenomen door machines. Bovendien is er geen echt zomer- en winterwerk meer. Maar stamppot kunnen we het hele jaar door eten!

Welke traditionele stamppotten zijn er?

Het is bijzonder om te zien dat er per streek specifieke stamppotten zijn. Soms hebben de variaties ook weer een iets andere naam. Ik noem een paar bekende stamppotten.

Hete bliksem is een mengsel van aardappelen en appels. Vaak wordt dit geserveerd met spek of bloedworst. In Oost-Nederland wordt dit gerecht ook wel ‘hemel en aarde’ genoemd. In het Noorden is het bekend onder de namen ‘stamppot zoete appeltjes’ en ‘pronkjewall’. In Duitsland heet het ‘Himmel und Erde’.
Donder en hete bliksem is een variatie op hete bliksem. Als extra zit er peer in.
Stamppot boerenkool.
Stamppot spinazie, meestal geserveerd met spek en pijnboompitten.
Stamppot postelein, meestal geserveerd met spek.
Stamppot zuurkool, meestal geserveerd met rookworst. De zuurkool wordt apart van de aardappelen gekookt omdat die anders door de invloed van het zuur uit de kool niet snel gaar worden.
Stamppot met witte bonen en snijbonen, ook wel ‘blote billetjes in het gras’ genoemd. In sommige streken van Nederland is het een traditie om met Nieuwjaar stamppot snijbonen te eten.
Stamppot van aardappelen en rodekool. Vaak geserveerd met gehakt of braadworst. Dit draagt de mooie naam ‘Blauwe Jan’, waarschijnlijk geïnspireerd door de blauwe kleur die rode kool afgeeft. Overigens kun je rode kool rood houden door een scheutje azijn toe te voegen bij het koken.
Stamppot rauwe raapstelen met eventueel spekjes door elkaar gestampt. In Noord-Brabant heet dit ‘keeltjesstamppot’. Het is een typische voorjaarsstamppot, die in de periode februari/maart wordt gegeten, meestal met spek.
Stamppot koolraap. Aardappelen en koolraap worden apart gekookt en gaar door elkaar gestampt. Meestal geserveerd met suddervlees.

Welke modernere stamppotten kun je maken?

Er zijn heel veel variaties te bedenken die weinig of niets te maken hebben met de traditionele stamppot boerenkool. Soms zijn het heel verrassende combinaties. Soms een mengsel van keukens. Wat denk je van de volgende opties?

Stamppot Hawaï: met aardappelen, ananas, appel, rode paprika en kip.
Stamppot zalm en witlof. De witlof wordt dan licht gebakken. Roer er zalmsnippers, crème fraîche en dille doorheen.
Stamppot prei met kaas. De moderne variant is met schimmelkazen zoals roquefort in plaats van Hollandse kaas.
Stamppot spitskool.
Stamppot met (veld)sla.

Is stamppot volgens Oud Hollands recept gezond of ongezond?

Het klinkt allemaal heerlijk… Maar is stamppot met aardappelen nu gezond of niet? Om daar een goed antwoord op te geven, moeten we kijken naar verschillende aspecten.

In principe is een stamppot niet ongezond. Als je gekookte aardappelen vergelijkt met frietjes of gebakken aardappelen, valt dit zeker in het voordeel van de gekookte aardappel uit.
Aardappelen bevatten vezels, vitamine B en C. Ze bevatten ook kalium, maar de meeste kalium giet je met het kookwater af.
De groente die je erdoor stampt zijn vaak superfoods van eigen bodem, zoals boerenkool, andijvie, uien, wortelen en spinazie. Zeker als je er flink wat van die groente in doet, verrijkt het je stamppot.
Aardappelen bevatten wel veel zetmeel en zijn in de gekookte variant flink bloedsuikerspiegel verhogend. Je kunt dit effect sterk beperken door de aardappelen af te laten koelen en opnieuw op te warmen. Een kliekje stamppot is dus eigenlijk gezonder! Aardappelen passen niet in fase 1 van de EetLijn Methode. Instantpuree is sowieso geen goed idee. Het zit vol e-nummers en het laat je bloedsuikerspiegel enorm pieken.
De vetstof die je eraan toevoegt maakt het vaak ongezond. Als je puur aardappels en veel groente gebruikt, is er met een flinke klont roomboter door de stamppot niks mis. Maar als je jus uit een pakje of jus van varkensvlees gebruikt, maakt dat je stamppot ongezond.
Rookworst die je erbij eet, en andere kant-en-klaar vleesproducten, evenals varkensspek, zit vaak vol met schadelijke toevoegingen. Natuurlijk is dat voor een keer niet erg, maar als je elke week een paar keer dit soort producten op je bord hebt, kan dat wel een bedreiging vormen voor je gezondheid.

Hoe kun je Oud Hollandse stamppot gezonder maken?

Ben je dol op stamppotjes maar wil je wel graag gezond en koolhydraatbewuste voeding eten? Dan heb ik veel goed nieuws voor je. Want je kunt heel eenvoudig een koolhydraatbewuste, gezonde stamppot maken. Ik geef je wat tips en ideeën.

Gebruik minder vlees of ander vlees. Varkensvlees is bepaald niet mijn favoriete vlees. Omdat varkens niet kunnen zweten, raken ze hun afvalstoffen niet kwijt. Die blijven in het vlees opgeslagen. Maar je kunt natuurlijk heerlijke gehaktballen maken van biologisch rund- of kipgehakt. Braad ze in olijfolie op lage temperatuur.
Kies eens voor een stukje kipfilet of wilde zalm.
Ook vegetarische stamppot is een goed idee. Als eiwitbron kun je feta en noten gebruiken. Om de hartige smaak van spekjes te benaderen kun je in stukjes gesneden zongedroogde tomaatjes nemen.
Gebruik minder jus. Maak het sowieso zelf.
Maak je stamppot smeuïg met amandelmelk i.p.v. (veel) boter.
Op smaak maken kan heel goed met kruiden i.p.v. teveel zout.
Laat de spekjes en vette (rook)worsten vol schadelijke e-nummers achterwege. Je kunt wel kalkoenspekjes gebruiken voor af en toe.
Maak je stamppot een dag van tevoren, bewaar ‘m in de koelkast en warm het de volgende dag op. Door het ontstaan van resistent zetmeel krijg je minder stijging van je bloedsuikerspiegel.
In plaats van aardappelen zijn er verschillende alternatieven:
– Bloemkool (je kunt het blad ook gebruiken)
– Knolselderij
– Zoete aardappelen (in fase 2 van de EetLijn Methode)
– Pompoen
– Pastinaak (in fase 2 van de EetLijn Methode).
– Broccoli
– Combinaties van deze opties, zoals bloemkool en knolselderij; bloemkool en broccoli; pompoen en bloemkool; pastinaak en bloemkool.
Doe een bouillonblokje zonder e-nummers door de puree.
Voeg wat noten of zaden toe aan je stamppot, zodat je moet kauwen. Dit bevordert de spijsvertering.
Ideeën om mee te stampen (naast de bovengenoemde opties): veldsla/rucola, stukjes radijs, gebakken champignons (erdoor roeren), paksoi.