- Tomaten zijn geliefd in vele gerechten. Zeker in de Italiaanse keuken zijn ze onmisbaar. Sommige mensen zeggen dat ze supergezond zijn, maar anderen beweren juist dat je er heel veel klachten van krijgt. Hoe zit dat nu? In dit blog vertel ik je alles over tomaten: Waar je op let als je ze koopt, hoe je ze bewaart en de voor- en nadelen voor je gezondheid.
Wat zijn tomaten?
Tomaten behoren tot de nachtschadefamilie, net zoals o.a. de aardappel, paprika, rode peper en gojibessen. We eten de tomaat als groente maar het is eigenlijk een vrucht. Daarom kom je ook wel eens de naam vruchtgroente tegen. Tomaat is één van de meest gegeten vruchtgroentes in ons land. Ze zijn enorm gesteld op zon. Echt zongerijpte tomaten smaken ook echt beter. Daarom zijn ze in de zomermaanden, uit de volle grond, het lekkerst. Ook de rode kleur is belangrijk voor een tomaat. Hoe roder, hoe zoeter, hoe lekkerder. Ze komen oorspronkelijk uit Midden-Amerika, waar de Inca’s de vruchtgroente in kleine vorm kweekten. De verovering van Mexico door de Spanjaarden bracht de tomaat naar Europa. De naam ‘tomaat’ is afgeleid van ‘xitomatl’ wat ‘mollig ding met een navel’ betekent in de Azteekse taal. De Spanjaarden verkortten het woord tot ’tomate’ (tomaat).
Waar komen onze tomaten vandaan?
Tomaten zijn het hele jaar door verkrijgbaar, zelfs die uit Nederland. Ze worden in Nederland voornamelijk in de kas gekweekt. Er komen ook tomaten uit Marokko en Spanje. Omdat die meer zon hebben gehad zijn ze meestal smaakvoller dan de Nederlandse. Doordat ze in Nederland meestal in de kas geteeld worden, zijn ze méér belastend voor het milieu dan wanneer ze aangevoerd worden uit het buitenland.
Welke soorten zijn er?
Er bestaan tomaten in vele soorten en maten. De gewone ronde Hollandse tomaat, kleine kers- oftewel cherrytomaatjes, en de grote, stevige vleestomaten die je goed kunt uithollen. Dan zijn er ook nog de trostomaten, die nog voller van smaak zijn, en de langwerpige pomodori- of pruimtomaten. Ook bestaan er soorten in diverse kleuren: wit, geel, oranje, groen, bruin en zelfs gestreept. En het zijn allemaal tomaten!
Welke tomatenproducten zijn er te koop?
Tomaten worden op verschillende manieren verwerkt en zijn in verschillende vormen te koop. Ik noem hier alleen de pure producten.
- Tomatenpuree: een geconcentreerde bewerking van tomaten. Het is vooral bedoeld als smaakmaker. Als je dit gebruikt in een gerecht, kun je het het beste eerst even bakken om de smaak goed tot zijn recht te laten komen.
- Gedroogde tomaten: deze zijn vaak in de zon gedroogd in Spanje of Italië.
- Gedroogde tomaten op (olijf)olie: let altijd op dat er olijfolie in het potje zit, GEEN zonnebloemolie.
- Passata: rauwe, gepureerde tomaten zonder pitjes en vel.
- Tomatenblokjes: in blokjes gesneden tomaten in blik.
- Halve tomaten: gehalveerde tomaten in blik, met vel.
Voor al deze producten geldt dat je ze het beste biologisch kunt kopen.
Waar let je op als je ze koopt?
Als je tomaten koopt, zijn er enkele aspecten van belang.
- Koop ze biologisch. Die worden in Nederland namelijk wél in de volle grond geteeld, in tegenstelling tot de niet-biologische. Bovendien staan ze hoog op de lijst van meest bespoten producten.
- Als je geen Hollandse bio tomaten kunt vinden, kun je prima kiezen voor bio tomaten uit Spanje of Marokko. Die scoren in milieuopzicht (CO2 uitstoot) zelfs mét de reis die ze maken beter dan de Hollandse uit de kas.
- Let erop dat de vruchten er stevig uitzien met een strakke schil.
- Kies dieprode tomaten. De exemplaren die oranje of bleekrood van kleur zijn, zijn of te vroeg geoogst of niet goed nagerijpt. Deze zijn hard en hebben weinig smaak.
Hoe bewaar je tomaten?
Wel eens gehoord van koelkastrot? Vaak verdwijnen tomaten in de groentela van de koelkast. Dit komt echter de smaak bepaald niet ten goede en ze krijgen eerder rotte plekjes. Je kunt ze beter bewaren op een koele plaats buiten de koelkast. Ze zijn dan ongeveer 7 dagen houdbaar. Bewaar ze niet bij andere rijpe groenten zoals komkommers. De rode vruchten geven een natuurlijk rijpingsgas (ethyleen) af, waardoor komkommers zacht worden. Omgekeerd helpen appels, die ook ethyleen produceren, bij het rijpen van tomaten.
Welke voedingsstoffen bevatten ze?
Als we kijken naar de voedingsstoffen die ze bevatten, is dat best een lange lijst. Ik noem de belangrijkste:
- Vitamine C en een aantal B-vitamines.
- Veel carotenoïden
- De mineralen fosfor, kalium, selenium en magnesium
- Lycopeen, een heel belangrijke antioxidant
- Nog veel meer antioxidanten en fytonutriënten (flavonoïden en terpenen)
Wat kunnen tomaten betekenen voor onze gezondheid?
Tomaten kunnen, als onderdeel van een gezond voedingspatroon, een bijdrage leveren aan onze gezondheid. In De EetLijn gebruiken we ze dan ook regelmatig. Ik noem een paar van de gunstige effecten die ze kunnen hebben.
- Lycopeen is één van de belangrijkste stoffen. Het geeft de tomaat zijn rode kleur. Deze plantenstof is een krachtige antioxidant die bij kan dragen aan veel processen. Ik noem er enkele.
– Als antioxidant neutraliseert het vrije radicalen in de lichaamscellen. Het is tweemaal zo effectief als bètacaroteen (een precursor voor vitamine A) in wortels.
– Het kan prostaatkanker helpen voorkomen. Lycopeen verandert de genen in prostaatkankercellen die te maken hebben met groei en overleving. Hierdoor kan het op z’n minst het ontstaan van prostaatkanker bij risicopatiënten vertragen en het ziekteproces bij bestaande prostaatkanker remmen. Ook kan het een rol spelen bij darmkanker, borstkanker, longkanker en baarmoederhalskanker. Er is nog wel meer onderzoek nodig om dit verder te bevestigen.
– Lycopeen speelt mogelijk een rol bij bescherming tegen uitlaatgassen en tabaksrook.
– Ook kan lycopeen helpen beschermen tegen hart- en vaatziekten. Het reguleert het slechte cholesterol (LDL) en vermindert bovendien het gehalte aan triglyceriden in het bloed. Bovendien verminderen de vezels, kalium, vitamine C en choline het risico op hart- en vaatziekten. Speciaal kalium helpt bij het reguleren van de bloeddruk.
– Lycopeen kan helpen beschermen tegen zonneschade. Het beschermt tegen de UV-stralen van de zon door de gevormde vrije radicalen te onderscheppen die huidcellen vernietigen.
– Lycopeen kan helpen bij het gezond houden van de botten. - De vezels in tomaten kunnen helpen om de spijsvertering te verbeteren.
- Vitamine C in tomaten helpt bij de vorming van bindweefsel, de opname van ijzer en het in stand houden van de weerstand.
- Ze zijn goed voor een gezonde darmflora. Dit heeft te maken met het mineraal magnesium.
- Ook bezitten tomaten antibacteriële eigenschappen die kunnen helpen tegen blaasontsteking.
- Ze kunnen helpen om de huid gezond te houden.
- Tomaten hebben een alkaliserend effect en kunnen helpen tegen jicht en verzuring.
Wat kun je ermee doen?
Tomaten zijn onvoorstelbaar veelzijdig in de keuken! Ook in de EetLijn keuken kom je ze regelmatig tegen. Het is wel belangrijk om te weten dat de lycopeen pas goed vrij komt en beter opgenomen kan worden als de tomaten verwarmd zijn. Bovendien is het belangrijk voor een goede opname dat het gecombineerd wordt (net zoals alle carotenoiden) met (olijf)olie. Echter, bij het verwarmen gaat de vitamine C voor een groot deel verloren. Je kunt dus het beste het eten van verwarmde tomaten en rauwe tomaten afwisselen. Ik noem een paar toepassingen van tomaten.
- Je kunt ze rauw eten in een salade of als beleg.
- Zelf tomatensap maken.
- Maak eens ketchup – zonder suiker natuurlijk!
- Je kunt tomaatjes leuk vullen voor op een buffetje.
- Natuurlijk is en blijft tomatensoep een klassieker.
- Tomatenchutney.
- Gebruik tomaten in een spread.
- Verwerk tomaten in een quiche of ovenschotel. Heerlijk met wat geraspte kaas erover!
- In gerechten die om wat meer smeuïgheid vragen, doen tomaten het altijd goed.
- Tomaten kun je prima combineren met plakjes mozzarella en basilicum, besprenkeld met olijfolie, voor een salade Caprese.
- Je kunt tomaten ook even bakken, grillen, vullen met bijvoorbeeld gehakt of kaas of er soep van maken.
Welke nadelen hebben tomaten?
Sommige mensen vinden tomaten een no-go. Ze krijgen er allerlei klachten van. Dat kan, als je er gevoelig voor bent. Er kunnen dan ook nadelen verbonden zijn aan het eten van tomaten. Als je last krijgt van tomaten, kan dat met de volgende punten te maken hebben:
- De tomaat is een vrucht die behoort tot de nachtschadefamilie, net als de aubergine en de aardappel. Sommige mensen krijgen daar klachten van, zoals jeuk, prikkelende tong, allergieën en darmklachten en nervositeit. Sommige mensen merken dat reumatische klachten opvlammen na het eten van tomaten of andere nachtschades.
- Onrijpe, bittere tomaten bevatten van nature stoffen die in grote hoeveelheden giftig zijn, namelijk tomatine en solanine. Dit zijn antinutriënten: stoffen waarmee planten zichzelf beschermen tegen andere organismen. Voor de mens zijn ze giftig. Niet iedereen is er even gevoelig voor, maar te veel tomatine kan koorts, slaperigheid, lusteloosheid, buikpijn, diarree, overgeven, zwakheid en depressies veroorzaken. Tomatine en solanine verdwijnen vanzelf tijdens het rijpen van de tomaat.
- Een tomatenallergie is algemeen bekend. Het komt vaak voor bij histamine-intolerantie of in de vorm van een kruisallergie met pollen. Tomatenallergie manifesteert zich in de vorm van winderigheid, misselijkheid met diarree, hoofdpijn, snelle hartslag en/of een jeukende, rode uitslag kort na contact of consumptie.
Hoe weet je of je er gevoelig voor bent?
Dit alles zijn zeker geen redenen om geen tomaten te eten. Als je er last van krijgt of je herkent in de genoemde situaties, is het vroeg genoeg om op onderzoek uit te gaan. Het zou dan kunnen dat je toch wel overgevoelig bent voor de planten uit de nachtschadefamilie. Maar hoe kom je erachter of je gevoelig bent voor nachtschades? Dat kan door de bekende methode van weglaten en opnieuw introduceren. Zet 6 tot 12 weken geen aardappels, tomaten, aubergine, rode peper, paprika of gojibes op je menu. Voel je je daarna beter en is je energieniveau verbeterd? Slaap je lekkerder en ervaar je minder pijn in je botten? Dan is de kans heel groot dat je gevoelig bent voor nachtschades. Maar nu moet je nog uitvinden welke groente de veroorzaker is, want waarschijnlijk zijn ze het niet allemaal. Je kunt ze nu met tussenpozen van een aantal weken één voor één gaan toevoegen aan je menu. Zodra je je minder fit gaat voelen, weet je precies welke groente de klachten veroorzaakt.
Het genoemde rijtje van gezondheidsvoordelen is echt indrukwekkend. De voordelen zijn dan ook groter dan de mogelijke nadelen. Alle reden dus om regelmatig tomaten op je menu te zetten en er heerlijk van te genieten! Dat doen we dan ook volop in de EetLijn Methode.
Wil je meer weten over de EetLijn Methode? Stuur dan een mailtje naar nettie.bom@deeetlijn.nl en ik zoek dan een coach bij jou in de buurt.
